Podstępna żona: dlaczego cierpliwa, wierna Penelopa Homera jest bardziej przebiegła niż Odyseusz

Bogini Kalipso konfrontuje go z tym. Dlaczego może ”. Czy będzie z nią szczęśliwy? Pod każdym względem jest atrakcyjniejsza od Penelopy, a Penelopa jest śmiertelniczką, która nigdy nie może konkurować z przyjemnościami, jakie oferują bogowie. Jeśli zostanie, Kalipso uczyni go też bogiem.

Odyseusz nie zaprzecza temu. To prawda, mówi. Jego żona jest niczym w porównaniu z nią. A jednak on chce iść. Penelopa jest jedną, której pragnie.

W ciągu prawie trzech tysiącleci od skomponowania Odysei, zarówno czytelnicy, jak i pisarze w dużej mierze zgodzili się z Odyseuszem i przyjęli Penelopę. Owidiusz uczynił ją pierwszą mówczynią w swoich wierszach o znanych bohaterkach; Jerome został wymieniony ona jako jeden z pogańskich przykładów cnotliwych kobiet. W nowszych czasach zagrała Molly Bloom w Ulysses Jamesa Joycea z 1922 roku; w Omerosie Dereka Walcotta z 1990 roku jako Maud Plunkett i jako ona sama, opowiadając własną historię, w powieści Margaret Atwood The Penelopiad z 2005 roku.

Zarys historii Penelopy wygląda następująco: jej mąż Odyseusz, książę Itaki, żegluje na wojnę trojańską, zostawiając swoją młodą żonę samą z ich małym synem Telemachem. Mija dziesięć lat i wojna się kończy. Pozostali bohaterowie wracają do domu, ale Odyseusz pozostaje niewyjaśniony, a większość zakłada, że nie żyje. Zalotnicy przybywają do pałacu Odyseusza, mając nadzieję, że poślubią Penelopę. Kiedy im odmawia, oblegają, instalują się w pałacu, konsumują rodzinne sklepy i nękają domowników. Jako samotna kobieta może przetrwać tylko do powrotu męża, przynosząc krwawą zemstę, po której nastąpi szczęśliwe ponowne spotkanie.

Nawet z tego skróconego opisu łatwo zrozumieć, dlaczego Penelope jest tak atrakcyjna. Jest ewidentnie współczująca: dobra kobieta ścigana przez złych mężczyzn. Jest też romantyczna. W starożytnych mitach notorycznie brakuje wzajemnych, nietragicznych związków, a wzajemne oddanie Odyseusza i Penelopy (pomijając sprawy z boginiami) jest zarówno rzadkie, jak i wzruszające. Jej lojalność w obliczu straszliwej presji wobec człowieka, który równie dobrze mógł być martwy, jest heroiczna. Nawet gorzki duch Agamemnona, trwale skrytykowany na kobietach po tym, jak jego żona kazała go zarżnąć w wannie, przyznaje, że jest superlatywna.

Ale być może najbardziej godnym uwagi aspektem atrakcyjności Penelopy jest jej inteligencja. Przymiotnik, którym Homer wielokrotnie ją opisuje, to periphron, co oznacza rozważną i ostrożną kalkulację. Ta inteligencja jest znana z podstępu, który robi na okrutnych zalotnikach.

Mówi im, że wybierze nowego męża, gdy skończy wyplatać całun dla swojego teścia. Codziennie nad tym pracuje, a co noc potajemnie odkrywa, co zrobiła, wiedząc, że mężczyźni nie będą mieli pojęcia, ile czasu zajmie utkanie całunu, ani nie będą w stanie ocenić, jak duży postęp jest czyniony. I tak przez trzy lata powstrzymuje ich. Potrzeba kobiety, jednej z pokojówek Penelopy, aby ją zdradzić.

Inteligencja Penelopy nie ustępuje, gdy wraca przebiegły Odyseusz. Po tym, jak ujawnił się jej, pozostaje ostrożna, nieufna, że jest oszukiwana i stawia mu test, który może przejść tylko prawdziwy Odyseusz. Dawno temu Odyseusz wyrzeźbił ich małżeńskie łoże z żywego drzewa zakorzenionego w ziemi. Kiedy nakazuje posłaniu tego łóżka dla niego poza ich sypialnią, Odyseusz wybucha wściekłością, domagając się, aby wiedzieć, jak można je przenieść, a swoim wybuchem potwierdza swoją tożsamość. To fascynujący moment: Homer spędził cały wiersz na honorowaniu podstępów swojego bohatera, ale to jego bohaterka gra ostatnią sztuczkę.

Mimo wszystko Penelope w przeszłości otrzymywała drugi rachunek za swojego błyskotliwego męża, który w końcu potrafi czarować wiedźmy, burzyć miasta i walczyć z potworami. Wiersz Tennysona „Ulisses” z 1842 r. Nie wspomina o niej nawet po imieniu. Zamiast tego Odyseusz odrzuca ją jako swoją „starą żonę”, ucieleśnienie otępienia świata, które stara się go zamknąć. W międzyczasie on, choć również stary, zachowuje swoją siłę i „heroiczne serce”. Teraz, gdy jej młodość i atrakcyjność minęły, nie jest już nią interesująca. Wypada z historii, podczas gdy wielka epicka bohaterka odpływa na kolejną przygodę.

Dorothy Parker ostro krytykuje ten podwójny standard w swoim wierszu „Penelope” z 1928 roku:

Będzie pływał po srebrnych morzach,

On przetnie błyszczącą falę .

Będę siedzieć w domu i kołysać;

Wstań, aby posłuchać pukania sąsiada;

Zaparzyć herbatę i przeciąć nitkę;

Wybiel pościel do mojego łóżka.

Nazwą go dzielnym.

Inni autorzy starali się uwzględnić perspektywę Penelopy.Joyce daje Molly Bloom być może najbardziej znany rozdział w Ulissesie, w którym przyznaje się do seksualnego spotkania – i czyniąc to, obala słynną wierność Penelope.

Poeci Carol Ann Duffy i Louise Gluck również tworzą Penelopy, które odeprzeć tradycyjną historię. W „Penelopie” Duffy z 1999 r. Swojskie tkactwo staje się artystycznym powołaniem, w którym szczęśliwie poświęca się chwalebnemu gobelinowi, którego centrum jest uśmiechnięta kobieta, „zamknięta, pochłonięta, zadowolona, z pewnością nie czekająca”.

Gluck, podobnie jak Joyce, podważa kanoniczną wierność Penelope. Tak jak Odyseusz spał z Kalipso i Kirke, tak Penelopa w „Piosence Penelopy” (1996) mówi o robieniu rzeczy z jej „kłopotliwym ciałem”, których „nie należy / omawiać w wierszach”. Tymczasem w Penelopii Atwooda, kiedy Odyseusz wraca do domu przebrany za żebraka, krępa Penelopa rozpoznaje go od razu, ale dyplomatycznie zachowuje mamę: „Jeśli mężczyzna jest dumny ze swoich umiejętności przebierania się, to głupia żona twierdziłaby, że go rozpoznaje: zawsze nieroztropnością jest krok między mężczyzną a odzwierciedleniem jego własnej sprytu ”.

Niedawno miałem okazję spędzić czas z Penelope . Moja powieść Circe opowiada o życiu wiedźmy Circe, która zamienia ludzi Odyseusza w świnie w Odysei, a jeden z wielu intrygujących mitów na jej temat dotyczy spotkania z Penelopą, długo po wizycie Odyseusza.

Jeśli Penelopa to dobra kobieta, roztropna, czysta i posłuszna interesom męża, Kirke to zła, namiętna i uwodzicielska, z przerażającą mocą karania mężczyzn. Tak jak pracowałem nad wyciągnięciem pełniejszej Kirce ze starożytnych obaw o kobiecą moc, tak chciałem zbadać pełniejszą Penelopę stojącą za skromną, wzorową kobietą.

Przejrzałem Odysei w poszukiwaniu kilku intrygujących szczegółów. ukształtować mój portret. Pierwsza nastąpiła po tym, jak Penelope dowiedziała się o spisku przeciwko jej synowi Telemachowi. Homer porównuje swój pędzący umysł do „przestraszonego lwa w tłumie ludzi, kiedy wpędzają go w pułapkę”. To zaskakujące porównanie. W Iliadzie i Odysei lwy są symbolami wielkich wojowników, a Achilles słynie z tego jeden u szczytu swojej żądzy krwi. Zawsze postrzegałem Penelopę jako silną wolę, ale to zachęciło mnie do wyobrażenia jej cichej zaciekłości.

We wczesnej scenie w Odysei Telemach gani Penelopę za mówienie w górę, ogłaszając się panem domu i wysyłając ją z powrotem do swoich pokoi. Mary Beard w swojej książce Women and Power trafnie tłumaczy to jako „pierwszy zapisany przykład mężczyzny, który mówi kobiecie, żeby się zamknęła”. Ale jako pisarz zastanawiałem się, czy taka interakcja może wynikać z dynamiki samotnej matki i jej jedynego syna.

Czy surowość Telemacha jest próbą odrzucenia tego, co byłoby postrzegany jako niemęska intymność z matką? A może odwrotnie – jakąś techniką przeciągnięcia, którą obaj spiskowali, by rozegrać przed jej zalotnikami? Nie były to pytania naukowe, ale pomogły mi przekroczyć granice świata Penelopy.

Po powrocie Odyseusza, zanim się ujawnił, Penelopa publicznie konfrontuje się z zalotnikami, mówiąc im, że jeśli poważnie myślą o zalotach ją, powinni dawać jej więcej prezentów. Patrząc w przebraniu, Odyseusz cieszył się, ponieważ zdobywała od nich prezenty i oczarowywała ich ducha słodkimi słowami, podczas gdy jej umysł planował inne rzeczy.

Dla mnie ta chwila była bardziej wymowna niż ich radosne spotkanie . Zaczarować kogoś słowami, jednocześnie knując coś innego: trudno o lepszy opis modus operandi Odyseusza. Odyseusz nie jest zmartwiony obietnicami żony złożonymi zalotnikom, ponieważ natychmiast rozpoznaje – i docenia – je jako sztuczki. Jej zdolność do manipulowanie ludźmi na swoją korzyść dorównuje jego własnym. Są pokrewnymi duchami.

Z satysfakcją byłoby zakończenie tej myśli: ta urocza, cierpliwa para, która odnalazła w sobie nie tylko miłość, ale równi. Jednak bez względu na to, jak są spokrewnieni, nigdy nie mogą być sobie równi. Życie Penelopy jako kobiety jest ściśle określone. Podczas swojej 10-letniej podróży do domu Odyseusz staje przed wyborem na całe morze. Penelopa ma tylko jeden : pozostać lojalnym wobec człowieka, który jest najprawdopodobniej martwy; albo wziąć nowego męża.

To jej własna Scylla i Charybda, ale w przeciwieństwie do Odyseusza, który mija potwory tylko raz, jest to ścieżka, którą Penelopa musi iść na nowo każdego dnia. To coś więcej niż zwykły skok wiary, to życie wiary: że ona ma rację, a ludzie wokół niej się mylą. Nic dziwnego, że płacze sama do snu – jest przetrzymywana jako zakładniczka i każdego ranka musi ponownie odmawiać ucieczki, stawiając na męża, którego nie widziała od dwóch dekad.

Kim jest ta kobieta, która ma dla siebie taką siłę, taką dyscyplinę i nerwy hazardzisty? Homer daje nam kuszące wskazówki, ale to do nas należy wyobrażenie sobie reszty, jej najskrytszych myśli, przeszłości, która doprowadziła ją do Odyseusza i przyszłości po jego powrocie. Nie możemy się doczekać, kiedy zastanawiamy się, jak mogłaby liczyć się z całością swojego życia. Czy dziesięć lat po powrocie Odyseusza do domu nadal cieszy się, że czekała?

Madeline Miller’s Circe (Bloomsbury, 16,99 GBP) wychodzi w tym miesiącu