Jupiter
Jupiter, ook wel Jupiter, Latijnse Iuppiter, Iovis of Diespiter genoemd, de belangrijkste oude Romeinse en Italiaanse god. Net als Zeus, de Griekse god met wie hij etymologisch identiek is (wortel diu, “helder”), was Jupiter een hemelgod. Een van zijn oudste scheldwoorden is Lucetius (“Lichtbrenger”); en latere literatuur heeft hetzelfde idee bewaard in uitdrukkingen als sub Iove, onder de blote hemel. Als Jupiter Elicius werd hij gunstig gestemd met een bijzonder ritueel om regen te sturen in tijden van droogte; als Jupiter Fulgur had hij een altaar op de Campus Martius, en alle plaatsen die door de bliksem waren getroffen, werden tot zijn eigendom gemaakt en werden door een cirkelvormige muur voor de niet-ingewijden beschermd .
Alinari / Art Resource, New York
In heel Italië werd hij aanbeden op de toppen van heuvels; dus op de Alban-heuvel ten zuiden van Rome was een oude zetel van zijn werk schip als Jupiter Latiaris, het centrum van de competitie van 30 Latijnse steden waarvan Rome oorspronkelijk een gewoon lid was. In Rome zelf op de Capitolijnse heuvel was zijn oudste tempel; hier was er een traditie van zijn heilige boom, de eik, gemeenschappelijk voor de aanbidding van zowel Zeus als Jupiter, en ook hier werden de lapides silices, kiezelstenen of vuurstenen stenen bewaard, die werden gebruikt in symbolische ceremonies door de foetialen, de Romeinse priesters die officieel de oorlog verklaarden of verdragen sloten namens de Romeinse staat.
Jupiter was niet alleen de grote beschermende godheid van het ras, maar ook iemand wiens aanbidding een duidelijke morele opvatting belichaamde. Hij houdt zich vooral bezig met eden, verdragen en competities, en het was in de aanwezigheid van zijn priester dat de oudste en meest heilige vorm van huwelijk (confarreatio) plaatsvond. De mindere goden Dius Fidius en Fides waren misschien oorspronkelijk identiek en waren zeker met hem verbonden. Deze verbinding met het geweten, met het gevoel van verplichting en juiste handelwijze, is in de Romeinse geschiedenis nooit helemaal verloren gegaan. Hoewel Jupiter in Virgils Aeneis in veel opzichten evenveel Grieks is als Romeins, is hij nog steeds de grote beschermende godheid die de held op het pad van plicht (pietas) jegens goden, staat en familie houdt.
Maar dit aspect van Jupiter kreeg een nieuwe kracht en betekenis aan het einde van de vroege Romeinse monarchie met de bouw van de beroemde tempel op het Capitool, waarvan de fundamenten nog steeds te zien zijn. Het was opgedragen aan Iuppiter Optimus Maximus (dwz de beste en grootste van alle Jupiters), en met hem werden Juno en Minerva geassocieerd op een manier die duidelijk een Grieks-Etruskische oorsprong aangeeft, aangezien de combinatie van drie goden in één tempel was vreemd aan de oude Romeinse religie, terwijl het zowel in Griekenland als in Etrurië voorkomt. Het inwijdingsfeest van de tempel viel op 13 september, op welke dag de consuls aanvankelijk in hun ambt slaagden, vergezeld van de senaat en andere magistraten en priesters. Ter vervulling van een gelofte van hun voorgangers, boden de consuls aan Jupiter een witte os, zijn favoriete offer, en, na hun dank te hebben betuigd voor het behoud van de staat gedurende het afgelopen jaar, legden ze dezelfde gelofte af als die waarmee hun voorgangers was gebonden. Daarna volgde het feest van Jupiter. In latere tijden werd deze dag het centrale punt van de grote Romeinse spelen. Toen een zegevierend leger naar huis terugkeerde, ging de triomftocht naar deze tempel.
In de hele Romeinse Republiek bleef dit de centrale Romeinse cultus; en hoewel de nieuwe fundamenten van Augustus (Apollo Palatinus en Mars Ultor) in zekere zin zijn rivalen waren, was die keizer veel te slim om te proberen Iuppiter Optimus Maximus uit zijn allerhoogste positie te verdrijven; hij werd de beschermende godheid van de regerende keizer als vertegenwoordiger van de staat, zoals hij de beschermende godheid van de vrije republiek was geweest. Zijn aanbidding verspreidde zich over het hele rijk.